Aniela Aszpergerowa

Aniela Aszperger, z Kamińskich (~1816-1902) - aktorka, śpie­waczka. e-teatr.pl

Była córką Stefana Kamińskiego i Marii z Wasińskich, żoną Wojciecha Aszperger. Do 1838 występowała pod na­zwiskiem panieńskim. Po ukończeniu warszawskiej szkoły dramatycznej debiutowała 30 III 1835 w roli Ludwiki ("Zaz­drośni w miłości") na scenie Teatru Rozmaitości i została zaangażowana do teatru warszawskiego. W sierpniu 1836 przeniosła się do teatru wileńskiego. Grała wówczas głów­nie role naiwnych w komediach, a czasem śpiewała lżejsze partie w operach. W 1837-39 występowała w Mińsku Litewskim w zespole Wojciecha Aszpergera. 7 VIII 1838 wyszła za niego i odtąd używała stale jego nazwiska. W sezonie 1839/40 występowała wraz z mężem w Wilnie. 4 VII 1840 wystąpiła w teatrze warszawskim w roli tytułowej w "Ricie Hiszpance" i została zaangażowana, ponieważ jednak nie przyjęto jej męża, 31 VIII 1841 wymówiła kontrakt i wyjechała z rodziną do Lwowa, gdzie po­czątkowo występowała gościnnie, a od marca 1842 została zaangażowana przez S. Skarbka. Mimo począt­kowych zastrzeżeń krytyki lwowskiej (zarzucano jej brak "wdzięku i swobody" oraz trzymanie się w grze "pe­dantycznych zasad"), wkrótce zdobyła sobie w teatrze lwowskim pozycję pierwszej aktorki. Ze Lwowa wyjeżdżała na gościnne występy do Warszawy (1844, 1845) i do Wil­na. W 1855 wskutek zatargu z dyrektorem T. Chełchowskim opuściła Lwów i po paromiesięcznym pobycie w Pary­żu, od grudnia 1855 występowała w Krakowie. Z krakowskim zespołem J. Pfeiffera była też w lipcu 1857 na wystę­pach w Poznaniu, a od jesieni 1857 znów należała do zespołu teatru lwowskiego. W 1858 była na występach goś­cinnych w Warszawie i grała 12 X rolę tyt. w "Adriannie Lecouvreur", a 19 X w "Marii Joannie". W 1858 uzyskała emeryturę, ale nadal była stale zaangażowana w teatrze lwowskim. W 1864 w procesie politycznym w związku z powstaniem styczniowym została skazana na rok wię­zienia, ale wkrótce zwolniono ją. Odtąd nie miała już stałego engagement, występowała tylko gościnnie we Lwowie (w maju 1864, w styczniu i marcu 1866, w ma­ju 1867) oraz w Stanisławowie w zespole M. Stengla (w maju 1867). Od grudnia 1867 do listopada 1869 (z krótkimi przerwami) występowała w teatrze krakowskim, od stycznia do lipca 1870 w teatrze poznańskim. Jesienią 1870 starała się bez powodzenia o zaangażowanie do WTR. Potem mieszkała w Krakowie i sporadycznie występo­wała w teatrze krakowskim (ostatni raz 31 X 1871). Od kwietnia 1872 do 1889 należała znów do zespołu teatru lwowskiego. W lipcu 1878 występowała gościnnie w warsz. t. ogr. Eldorado (dyr. W. Terenkoczy) i spotkała się z nieprzy­chylnym przyjęciem krytyki. 28 III 1884 w teatrze lwów. ob­chodziła uroczyście jubileusz pięćdziesięciolecia pracy, grając rolę Wdowy ("Balladyna"). Po 1889 występowała w t. lwow. tylko gościnnie; ostatni raz w 1896. Była aktorką o szerokiej skali talentu. Niezbyt wysoka, brunetka o ciemnych, wyrazistych oczach, zgrabna, elegancka, miała piękny i czysty głos. Początkowo gra­ła głównie "naiwne" i amantki w komediach i wodewi­lach, czasem role chłopięce, później objęła poważniej­sze role w melodramatach i tragediach. W rolach tra­gicznych, jak np. Małgorzata ("Ryszard III"), Ofelia ("Hamlet"), Emilia ("Emilia Galotti"), Ludwika ("Intryga i miłość"), Judyta ("Uriel Akosta") zatrzymała się na prze­starzałej już wówczas i mało przekonywającej dekla­macji; natomiast w melodramatach i dramatach współ­czesnych, w takich rolach jak Żebraczka ("Dwie siero­ty"), Jenny ("Wariatka"), Amelia ("Jest temu lat 16") zadzi­wiała prawdą wyrazu, wywołując nawet zastrzeżenia ze strony klasycyzujących krytyków. "Całością wziętą za bardzo naturalnie pani Aszperger zniżyła rolę do pospolitej gminności do tego stopnia, że miotła w rę­kach Marii Joanny nie raziła wcale" (J.T.S. Jasiński). Grała także w wielu sztukach J. Słowackiego (m.in. rolę tyt. w "Marii Stuart" i Idalię - "Fantazy") oraz A. Fredry: Anielę ("Śluby panieńskie"), Szambelanową ("Pan Jowialski"). Inne ważne role: Basia ("Zabobon"), Dosia ("Skalmierzanki"), Ludwik ("Ulicznik paryski"), Pani Page ("Wesołe kumoszki z Windsoru"). We Lwowie cieszyła się ogromnym uznaniem i popularnością, pisano nawet na jej cześć wiersze (m.in. M. Wolska), a pogrzeb jej miał charakter manifestacji.

Bibl.: Estreicher: Teatra; Got: Teatr Koźmiana; Modrzejew­ska, Chłapowski: Korespondencia; Koryzna I s. 113-117; Mil­ler: Teatr i muzyka na Litwie; Peplowski: Siły sceny lwow. s. 4-6; Pepłowski: Teatr we Lwowie I, II; PSB I (L. Simon); Rulikowski: Teatr na Litwie s. 61-65; TE I; Wspomnienia ak­torów (B. Dawison); Afisz teatr. 1967/68 nr 29; Dz. Mód Pa­ryskich 1842 nr 1; EMTA 1884 nr 26, 27, 1902 nr 5; Gaz. lwów. 1902 nr 22; Kur. codz. 1884 nr 88; Kur. lwów. 1902 nr 29; Pam. sceny warsz. 1840 s. 114, 184, 185; Akt zgonu nr 20/1902 z parafii Św. Antoniego we Lwowie, USC Warsza­wa-Śródmieście; Chomiński; Jasiński; Zb. M. Rulikowskiego, sygn. 69/4, IS PAN.

Ikon.: A. Rejchan: Portret, olej, ok. 1845 - MNKraków, repr. barwna M. Gutkowska-Rychlewska: Historia ubiorów, Wrocław 1968; A. Rejchan: Portret, repr. Tyg. ilustr. 1902 nr 52; K. Żelechowski: Portret malowany na ścianie garderoby - T. im. Słowackiego, Kraków; H. Rodakowski: Portret, akw., ok. 1846, repr. W. Kozicki: Henryk Rodakowski, Warszawa 1927; A. Rejchan: Portret, akw., 1849 - Muzeum Śląskie, Wrocław; F. Herr: Portret, lit., ok. 1846 - MNKraków; J. Swoboda (zakład lit. P. Pillera, Lwów): A. w grupie (Uczeni i artyści z Galicji i Krakowa w 1867), lit. - Gabinet Sztuki Państw. Biblioteki Naukowej we Lwowie; F. Tępa: Portret, lit. - MHKraków; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MHKraków, MTWarszawa, SPATiF.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973 Aniela Aszpergerowa, z domu Kamińska (ur. 29 listopada 1816 w Warszawie, zm. 27 stycznia 1902 we Lwowie) – polska aktorka.

Życiorys

Rozpoczęła karierę w Warszawie, debiutowała na deskach Warszawskich Teatrów Rządowych w 1835, grała też w Mińsku Litewskim i Wilnie. Przez kilkadziesiąt lat związana była ze sceną lwowską. Występowała na scenie Teatru Skarbkowskiego podczas jego uroczystego otwarcia w 1842, grając rolę Anieli w Ślubach panieńskich Aleksandra Fredry, zaś w 1900 podczas ostatniego w tym teatrze przedstawienia zasiadała w jednej z lóż jako honorowy gość.

Była aktorką wszechstronną – w jej repertuarze były role melodramatyczne, komediowe i współczesne. Początkowo powierzano jej role amantek, później role tragiczne. Grała w dramatach Williama Szekspira (Ofelia w Hamlecie), Juliusza Słowackiego (Wdowa w Balladynie), komediach Fredry (Aniela, Klara w Ślubach panieńskich).

Za działalność patriotyczną została aresztowana w 1864 i skazana na rok więzienia. We Lwowie cieszyła się ogromnym uznaniem i popularnością. Jej pogrzeb na Cmentarzu Łyczakowskim stał się wielką manifestacją.

Była prababką angielskiego aktora Johna Gielguda. Po jego śmierci prasa brytyjska przypisywała Aszpergerowej litewskie pochodzenie, łącząc litewskie korzenie rodu Gielgudów i krótki pobyt aktorki w Wilnie.

Bibliografia

   Ludwik Simon, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 175.

   Aniela z Kamińskich Aszpergerowa